ســایه‌روشــن‌های عرضه خودرو در بورس
در مورد صنعت خودرو، ما یک صنعت بیماری داریم که هیچ کسی نمی تواند این را نفی بکند که هم از نگاه خودروساز و هم از نگاه مردم و هم از از نگاه امنیت و کیفیت و آن انتظاری که حاکمیت دارد نسبت به صنعت خودرو قطعاً حتی از نظر مالی هم جذابیت وجود ندارد. به دنبال بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، صنایع متعدد داخلی از جمله صنعت خودروسازی با کمبودهای متعددی مواجه شد که در نتیجه آن‌ها، تولید و عرضه خودرو به بازار به شدت افت پیدا کرد. در این میان ممنوعیت واردات خودرو نیز به عنوان یک عامل تقویت‌کننده باعث شد خودرو نه به عنوان یک محصول مصرفی، بلکه به عنوان یک کالای سرمایه‌ای مورد توجه خریداران قرار گیرد.
به گزارش کاوک نیوز و به نقل از دیوان نیوز تیراژ پایین خودروسازان و از سوی دیگر شمار روزافزون مشتریان باعث شد تعادل میان عرضه و تقاضا در بازار خودرو از بین برود و بستر مناسبی برای فعالیت واسطه گران و دلالان فرصت‌طلب به وجود آید و از همه مهم‌تر، قیمت خودروها به طور نجومی افزایش پیدا کند. عرضه خودرو در بورس کالا به عنوان یک راه‌حل بالقوه جهت جلوگیری از فعالیت دلالان و تعیین قیمت خودرو در بستری شفاف و متناسب با عرضه و تقاضا، در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ آغاز شد. متاسفانه خودرو در کشور به کالای سرمایه ای تبدیل شده است و زمانی که ماهیت کالایی سرمایه‌ای می‌شود، قیمت آن طبق شرایط روز اقتصادی تغییر می‌کند؛ طبیعتا شرایط بازار ارز اثر مستقیمی در بازار خودرو می‌گذارد.
طی چند سال گذشته با توجه به فرمول های قیمت گذاری در صنعت خودرو، کارشناسی خوبی در این خصوص صورت نمی گرفت و تفاوت قیمت کارخانه و بازار به بیش از دو برابر هم می‌رسید. این موضوع باعث می‌شد تا سیاست‌گذار انواع محدودیت گ‌ها مانند کد ملی، گواهینامه، سن، عدم خرید در دو سال گذشته و … را برای خریدار اعمال کند؛ چون قیمت خودرو در کارخانه منطقی نبود. در این میان افرادی بودند که نیازی به خودرو نداشتند و کدملی خود را در اختیار واسطه گ‌ها قرار می‌دادند، بنابراین سود خودروساز یا سرمایه مصرف کننده به ناحق در جیب افرادی می‌رفت که نام و نشانی نداشتند. برای شفافیت در صنعت خودرو به بستری نیاز بود تا همه افراد بتوانند به خرید خودرو دسترسی داشته باشند، زیرا در گذشته خودرو در دسترس عموم نبود و هیچ کس مستقیما نمی‌توانست از کارخانه خودرو خریداری کند و تنها یک شانس بسیار اندک در قرعه کشی داشت، ولی با عرضه خودرو در بورس کالا این شرایط فراهم شد و خریداران می‌توانند مستقیما از بورس کالا خرید خود را انجام دهند و با کارخانه تبادلات مالی داشته باشند.
با توجه به سازوکار قیمت گذاری شناور در بورس کالا و فروش بالاتر از قیمت کارخانه، این اتفاق خودروسازان را برای عرضه پرشتاب محصول در بورس و استفاده از موقعیت بدست آمده ترغیب نموده است. این افزایش عرضه را می‌توان به فال نیک گرفت و از تاثیرات تقریبا مثبت بورس کالا دانست و در بلند مدت شاید بتواند تا حدودی قیمت‌ها را کنترل کند. در عین حال یک سوال بزرگ نیز به وجود می‌آید که چرا پیش از این اتفاق یعنی فروش خودرو از طریق بورس، عرضه کارخانه‌ای خودرو به صورت قطره چکانی، بسیار محدود و عمدتا به روش پیش فروش با قیمت غیرقطعی انجام می‌شد که منجر کمبود شدید خودرو در بازار و افزایش فضایی قیمت خودروهای داخلی گردید؟
یکی از بهانه‌هایی که مخالفان عرضه خودرو در بورس بر آن اصرار می‌ورزند این جمله تکراری است، مگر کجای دنیا خودرو در بورس عرضه می‌شود؟ واقعیت این است که در حالی مخالفان عرضه بورسی خودرو، این مقوله را با دیگر کشورها مقایسه می‌کنند که عملا بازار خودروی ایران و جهان هیچ‌گونه پارامتر مشابهی ندارند. عرضه قطره چکانی خودروها در مدل‌های محدود بدون آنکه فضای رقابتی میان شرکت‌ها وجود داشته باشد عملا این مقایسه را از پایه باطل می‌کند. در همین حال سایه سنگین دولت بر سر خودروسازان، موضوع دیگری است که بازار خودروی ایران را محدود و از استانداردهای جهانی دور کرده است. در همین حال به لطف سیاست‌های انحصاری دولت، مردم از خودروهای روز جهان محروم هستند!
این فضای غیر رقابتی دست مافیای خودرو را برای بهره‌برداری حداکثری از نیاز مردم باز گذاشته و وضعیت جاری را ایجاد کرده است. اثرات مثبت عرضه خودرو در بورس کالا زمانی پدیدار می‌شود که عرضه خودرو در بورس کالا به صورت مستمر باشد و خودروسازان همه تولیدات خود را از طریق بورس کالا عرضه کنند و با عرضه مقطعی و نامنظم نمی‌توان نتایج لازم را گرفت. بورس کالا می تواند از مسیر افزایش عرضه‌ها، خودرو را با قیمت مناسب تری به دست متقاضیان واقعی برساند و دست دلالان را از رانت کوتاه کند. عرضه خودرو در بورس کالا بدون شک مزایای متعددی به همراه دارد، ولی مهم‌ترین آن‌ها، خروج کالای پذیرفته‌شده در بورس، از نظام قیمت گذاری است.
به بیان بهتر، شورای رقابت و تنظیم بازار، نقشی در تعیین نهایی قیمت خودرو نخواهند داشت، در عوض مشتریان بر سر قیمت با یکدیگر رقابت می‌کنند. از دیگر مزایای عرضه خودرو در بورس می‌توان به کشف قیمت واقعی حین معاملات، توزیع مناسب خودروها، قانونمند بودن، حذف دلالان و واسطه‌گران، تضمین ابعاد مختلف معامله در چارچوب بورس کالا و تنظیم قیمت در بازار آزاد اشاره کرد. همچنین عرضه خودرو در بورس کالا معایبی نیز دارد. خودروسازان و قطعه‌سازان در آرزوی حذف قیمت دستوری از روی محصولات خود هستند و بورس کالا بهترین بستر برای رسیدن به این آرزو است. شعار کشف واقعی قیمت در چارچوب بورس کالا، در نهایت طمع خودروسازان و در نتیجه افزایش قیمت کارخانه‌ای خودروها را به همراه خواهد داشت. در صورت عدم مدیریت صحیح این بستر رقابتی، قیمت کارخانه‌ای خودروها ممکن است به قیمت نجومی و هولناک بازار نزدیک شود. بر خلاف خودروساز، خریدار به سود بسیار ناچیزی دست یابد و بورس کالا اثربخشی خود را از دست بدهد.
از طرف دیگر، بورس کالا تنها یک بستر متفاوت برای خرید و فروش خودرو است و تغییر چندانی در سیاست‌گذاری‌های کلان ایجاد نخواهد کرد. ساخت خودرو در کشور به واردات قطعات و در نتیجه انجام معاملات دلاری وابسته است و در واقع بهای دلار، قیمت واقعی خودرو را مشخص می‌کند. به بیان بهتر، بورس کالا شاید با حذف دلالان موجب کاهش قیمت جزئی خودرو شود، ولی در نهایت این ارزش دلار است که تأثیر مستقیم روی قیمت خودرو دارد. با تمام این اوصاف، کارشناسان حوزه بر این باورند که عرضه خودرو در بورس کالای ایران یک امر بی‌سابقه بوده و فعلا نمی‌توان در مورد پیامدهای آن اظهار نظر کرد. سرمایه‌گذاری و معامله خودرو در این بستر روند بسیار ساده‌ای دارد، ولی این سادگی در صورت ورود سرمایه‌های سرگردان به بازار خودروهای بورسی، موجب نوسانات شدید خواهد شد.
بورس کالا شاید یک راه‌حل کوتاه‌مدت برای کنترل قیمت‌ها باشد، ولی چاره‌ساز اصلی برای تثبیت قیمت‌ها و ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا نیست. به هر حال آنچه در بازار خودرو اتفاق افتاده، در اثر تغییرات شاخص های اقتصاد کلان از جمله تورم عمومی است و نمی‌توان با روش هایی مانند عرضه خودرو در بورس کالا جلوی رشد قیمت‌ها در بازار خودرو را گرفت. تا پیش از این در هیچ کشوری جز ایران، سابقه عرضه خودرو در بورس کالا وجود نداشته است و این روش به کشورمان منحصر است. یکی از مشکلات بازار خودرو قیمت‌گذاری دستوری است.
وقتی در بورس کالا، قیمت درب کارخانه که تفاوت بعضا تا چند صد درصدی با قیمت بازار آزاد دارد، به عنوان قیمت پایه مطرح می‌شود، عملا ادامه همان روش قیمت گذاری دستوری است. روش عرضه خودرو در بورس زمانی تاثیرگذار است که قیمت گذاری دستوری به طور کامل حذف شده و اجازه داده شود تا در سازوکار بازار آزاد قیمت‌ها کشف شوند که در این صورت هم دیگر نیازی به بورس کالا نیست و خودروساز می‌تواند در روش‌های جاری و ثبت نامی هم با قیمت‌های آزاد اقدام به فروش خودرو کند. پلتفرم بورس کالا اساسا برای دلالی ساخته شده؛ حال آنکه مشکل اصلی بازار خودرو، وجود دلالان در آن است. با این حال بورس کالا این حُسن را دارد که شفاف است و می‌تواند عدم شفافیت در دلالی‌های موجود در بازار خودرو را به تدریج حذف کند.
